De onuitgesproken herdenkingsrede

VLAARDINGEN – Er was even een misverstand voorafgaand aan de herdenking op het Verploegh Chasséplein gisteren. Zou de burgemeester nou wel of niet spreken ? Uiteindelijk bleek de directeur van het Geuzencollege, Theo Werner, de herdenkingsrede te houden. Burgemeester Bert Blase had zelf echter ook een korte toespraak voorbereid, die wij direct na de plechtigheid ontvingen. Te mooi om niet te plaatsen, dus hierbij…

Vandaag, dames en heren, meisjes en jongens,  herdenken wij allen - burgers en militairen - die in het Koninkrijk der Nederlanden, of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesmissies. We staan stil bij het verdriet van de nabestaanden, bij de slachtoffers van onrecht, dictatuur, terreur, onderdrukking en rechteloosheid.

De jongeman en de burgemeester

Als jonge jongen werd ik opgevoed met de minuut stilte om acht uur op de vierde mei, zoals we die daarnet met elkaar beleefden. Mijn ouders waren respectievelijk negentien en twintig jaar toen de oorlog begon en hebben de effecten van die zwarte jaren in hun jonge levens aan den lijve ondervonden. Maar ikzelf, als jongen van na de oorlog, begreep niet goed waarom het hielp om een minuut stil te zijn. Ik hield van voetballen en van buiten spelen, desnoods maakte ik huiswerk; maar stil zijn? Ik zag er niet zo gauw het nut van in. De doden kwamen er niet mee terug en de mensen die nu leefden werden er ook niet mee geholpen, zo dacht ik. Maar goed, ik deed eraan mee. Ik had overigens ook niet de durf om tegen de vanzelfsprekendheid die mijn moeder uitstraalde in te gaan.

Nu, zoveel jaren later, spreek ik als burgemeester op vier mei. Ik ben overtuigd van het belang om de slachtoffers van dictatuur en onvrijheid te gedenken en van het belang om de democratie en de vrijheid te vieren. Omdat ik in de tussenliggende jaren heb geleerd dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Omdat ik mij ben gaan realiseren hoezeer dictatuur en absolute macht de vrijheid, de ontplooiing en het geluk van mensen beknot. En omdat ik mij bewust ben van het feit dat de vrijheid in ons land zwaar bevochten is. Zoveel mensen die hun leven gelaten hebben om dit land te bevrijden. Ik herinner me hoezeer ik onder de indruk was van de enorme grasvelden vol witte graven in Margraten, en jaren later in Normandië. Ieder die dat ziet, raakt onder de indruk van de massaliteit ervan. Zoveel doden, zoveel leed, om Europa te bevrijden. Zoveel jonge mensen die het leven hebben gelaten, om ons land de vrijheid terug te geven. Hoe logisch is het dat we daarbij stilstaan en getuigen van onze dankbaarheid. Hoe gerechtvaardigd is het om bij hun dood stil te staan, ons te realiseren dat wij in vrijheid leven, omdat zij bereid waren te vechten en te sterven. Ik had het mis als jonge jongen. Ik zag nog niet in dat mijn zorgeloze jeugd mogelijk was gemaakt door al die velen, die hebben gestreden en gevochten, en de tirannie hebben weten te verdrijven.

Vrijheid wordt door onszelf gemaakt

Ik zeg dit, omdat ik vermoed dat ik niet de enige ben. Omdat de waarde van herdenken niet voor iedereen direct duidelijk is. Omdat er generaties jonge mensen zijn die, net zoals ik, geen onvrijheid hebben gekend - en waarvoor vrijheid dus vanzelfsprekend is. Maar de werkelijkheid is dat vrijheid door onszelf wordt gemaakt, beschermd en zo nodig bevochten. Tot op de dag van vandaag is vrijheid in veel landen niet vanzelfsprekend. Is er geen vrijheid in het uitspreken van je gedachten, zeker als die gedachten de machthebber niet bevalt. Is er geen vrijheid om je eigen levensovertuiging te kiezen, seksuele geaardheid te beleven of politieke opvatting uit te dragen.

Tegelijk, in onze samenleving, waar dit wél geregeld is, vraagt dit om voortdurend onderhoud. Bijvoorbeeld door te zien dat vrijheid betekent dat die er ook is voor diegene die anders is en denkt dan jij. Door te begrijpen dat je eigen vrijheid altijd begrensd wordt door de vrijheid van de ander. Door te snappen dat je in een vrije samenleving afziet van geweld. Door in te zien dat vrijheid wederkerig is.

Vlaardingen en het fundament van de vrije samenleving

Ook in onze tijd, in onze stad, vraagt vrijheid om onderhoud. Omdat vrijheid niet grenzeloos is bijvoorbeeld. Je bent niet vrij de wet te overtreden, je bent niet vrij geweld te gebruiken, je bent niet vrij om tot geweld op te roepen en tot haat aan te zetten. Zoals onderhoud ook nodig is om de waarde van vrijheid te beseffen. Onze vrije samenleving betekent namelijk dat we kunnen samenleven in verschil. Hoe bijzonder is dat! Maar dit vraagt erom dat iedereen zich de kernwaarden van die vrije samenleving eigen maakt. Het is essentieel dat we de spelregels delen. Dat we onze jeugd deze spelregels bijbrengen en dat we als volwassenen hier zelf naar leven. Dat nieuwkomers die waarden krijgen aangereikt en overnemen. Toon respect voor andere gedachten en overtuigingen, zie af van geweld, toon belangstelling, spreek elkaar aan. En ook: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Het zijn eenvoudige woorden. Maar het zijn de fundamenten van onze vrije samenleving.

Vlaardingen is niet gevrijwaard van conflict en niet gevrijwaard van geweld. De wereld komt bij ons binnen, via de media en door onszelf, inwoners en bezoekers, in de stad en in de wijk. Maar tegelijk zijn we weerbaar, omdat we de waarden van de vrije samenleving delen en elke dag onderhouden. Omdat we in onze scholen deze waarden overdragen. Omdat we die waarden met nieuwe Vlaardingers delen. Dat doen we bij deze herdenking, maar we doen dat iedere dag weer: in de wijken, op straat, in de schoollokalen, de verenigingen, de bedrijven, in de kroeg en in de gemeenteraad. We tonen het iedere dag opnieuw, allemaal. Zodat we recht doen aan al diegenen, op wie zijn schouders en op wie zijn graf onze vrije samenleving is gebouwd. 

Morgen is het 5 mei. Het is de dag waarop we de vrijheid vieren. De vrijheid die we koesteren, in ons hart, in ons gedrag en in onze daden.  

Maar vandaag, dames en heren, meisjes en jongens,  staan wij stil bij allen, burgers en militairen, die in het Koninkrijk der Nederlanden, of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesmissies.